Ở tuổi 17, Malala Yousafzai là người nhận giải Nobel hòa bình trẻ nhất trong lịch sử hơn trăm năm của giải thưởng có uy tín nhất thế giới này.

Ngày 9 tháng 10 năm 2012, trên một chiếc xe buýt, Malala Yousafzai (sinh năm 1997) và các bạn cùng nhau chuyện trò và hát hò với các thầy cô giáo. Vừa mới thi cuối học kỳ, ai cũng vui vẻ. Nhưng khi chiếc xe vừa ra khỏi thành phố Mingora, Pakistan thì có hai người đàn ông cầm súng chận lại. Chúng bước lên xe, hỏi: “Đứa nào là Malala Yousafzai?” Mọi người đều im lặng, nhưng một cách tự phát, một số em quay nhìn Malala. Theo hướng mắt ấy, hai tên sát thủ nhận diện ra ngay được Malala. Không nói không rằng, một tên giơ súng lên, chĩa thẳng vào em. “Đoành! Đoành”. Hai phát súng vang lên khô khốc. Một phát trúng đầu và một phát trúng cổ. Sẵn trớn, tên sát thủ bấm cò, bắn thêm hai phát nữa vào đám bạn của Malala khiến hai em bị thương. Xong, chúng xuống xe. Và tẩu thoát. Hai tên sát thủ ấy thuộc nhóm Hồi giáo cực đoan Taliban vốn hoạt động rất mạnh trong khu vực Mingaro, Pakistan.

Vấn đề là: Tại sao các tên Hồi giáo quá khích lại muốn giết một nữ sinh mới 15 tuổi như vậy? Lý do: Taliban ra lệnh cấm toàn bộ phụ nữ đến trường và tham gia các hoạt động xã hội. Với chúng, phụ nữ, từ trẻ em đến người lớn, không cần biết chữ và chỉ được phép quanh quẩn trong nhà. Mà Malala lại không chấp nhận điều đó. Em vẫn bướng bỉnh đến trường, hơn nữa, còn cổ vũ các bạn nữ của mình đến trường.

Việc cổ vũ của Malala có tầm ảnh hưởng rất rộng, khi em, vào năm 2009, lúc mới 12 tuổi, nhận viết blog cho đài BBC tại Anh. Trong các bài viết, Malala mô tả cuộc sống tại quê nhà của em, Swat Valley, nơi Taliban đang chiếm đóng.

Em hô hào việc phổ cập giáo dục cho phụ nữ, một điều trái với chủ trương của Taliban. Năm sau, báo New York Times cử phóng viên Adam B. Ellick sang Pakistan làm một bộ phim tài liệu về cuộc đời của em, từ đó, tên tuổi em vang dội khắp nơi như một nhà hoạt động nhân quyền, đặc biệt nữ quyền trong một quốc gia Hồi giáo. Chính vì thế, Taliban xem em như một kẻ thù và ra lệnh phải hạ sát em. Bản án tử hình em được đăng tải rộng rãi trên báo chí địa phương, thậm chí, còn được nhét dưới cửa nhà em. Cảnh giác, nhưng Malala không hề sợ hãi. Em vẫn tiếp tục đến trường và tiếp tục vận động các bạn gái của mình đi học. Hậu quả là em bị bắn trên chuyến xe buýt của trường.

May, dù bị trọng thương nhưng em vẫn không chết. Các bác sĩ Pakistan đã tận tình cứu chữa cho em qua khỏi cơn nguy hiểm ban đầu. Nhiều bệnh viện lớn ở Tây phương hứa sẽ điều trị cho em. Gia đình em chọn bệnh viện Queen Elisabeth Hospital Birmingham ở Anh, nơi nổi tiếng điều trị các quân nhân bị thương tật. Sau mấy tháng nằm viện, sức khoẻ của em được khôi phục. Đầu năm 2013, em đi học trở lại tại Birmingham. Hơn nữa, em lại tiếp tục cuộc vận động cho quyền được đi học của phụ nữ.

Tháng 7 năm 2013, Malala được mời nói chuyện tại trụ sở Liên Hiệp Quốc về vấn đề phổ cập giáo dục; tháng 5, 2013, em được nhận bằng Tiến sĩ danh dự của trường University of King’s College tại Halifax, Canada; mấy tháng sau, nhận được giải Sakharov về tự do tư tưởng của Quốc hội Âu châu. Dần dần em trở thành một thiếu niên (teenager) nổi tiếng nhất trên thế giới. Khẩu hiệu “Tôi là Malala” (I am Malala) xuất hiện trong hầu hết các cuộc vận động giáo dục cho nữ giới, kể cả chiến dịch phổ cập giáo dục do Uỷ ban Giáo dục Toàn cầu của Liên Hiệp Quốc tổ chức. Báo Times, số ra ngày 29 tháng 4 năm 2013 xếp Malala vào danh sách 100 người có ảnh hưởng nhất thế giới, ở đó, hình của em được đăng ngay trên trang bìa.

Và bây giờ, em nhận được giải Nobel Hoà bình (cùng với Kailash Satayarthi, người Ấn Độ). Ở tuổi 17, em là người nhận giải Nobel trẻ nhất trong lịch sử hơn trăm năm của giải thưởng có uy tín nhất thế giới này.

Qua báo chí Tây phương, người ta nhận thấy phản ứng đối với Nobel Hòa bình năm nay khá tốt. Hầu hết đều cho Malala (và Kailsh Satayarthi) xứng đáng. Em không những thông minh và dũng cảm mà còn là người có viễn kiến về một tương lai nhân loại bình đẳng, nơi mọi trẻ em, bất kể nam hay nữ, giàu hay nghèo, đều có cơ hội học tập. Nhưng quan trọng hơn hết, qua việc trao giải thưởng này, tấm gương của Malala càng sáng rực, trở thành nguồn ý thức và nguồn cảm hứng cho nhiều người thuộc nhiều tầng lớp khác nhau.

Thứ nhất, nó nhắc nhở mọi người về tội ác dã man của Taliban, nhóm Hồi giáo cực đoan lâu nay vẫn gieo rắc kinh hoàng ở khắp nơi. Thường, người ta vẫn biết tội ác của nhóm này. Nhưng cũng thường, bận bịu với những lo toan trong đời sống hàng ngày, người ta dễ quên bẵng đi. Taliban dường như thuộc về một thế giới khác. Cách đây hai năm, trước sự việc một cô bé ngây thơ, mới 15 tuổi đầu, bị bắn một cách tàn nhẫn như vậy, người ta mới sững sờ và thấm thía hơn về tính chất man rợ của những kẻ cuồng tín.

Càng thương Malala bao nhiêu, người ta càng căm ghét Taliban cũng như các lực lượng Hồi giáo cuồng tín bấy nhiêu. Lần đầu tiên tại Pakistan, tất cả các đảng phái chính trị cũng như các tôn giáo đều thống nhất với nhau trong việc lên án hành động vô nhân đạo của Taliban và cùng cầu nguyện cho em Malala. Phát biểu trước bệnh viện Birmingham ở Anh trong chuyến thăm viếng Malala đang được điều trị, ông Yousafzai, bố của Malala, tuyên bố: “Khi Malala ngã xuống, nước Pakistan đứng dậy và cả thế giới trỗi lên.”

Bây giờ, với giải Nobel hòa bình dành cho Malala, người ta càng nhận ra nhu cầu đoàn kết với nhau để chống lại những kẻ cuồng tín và chà đạp lên những quyền căn bản của con người.

Thứ hai, tấm gương của Malala khuyến khích giới phụ nữ lên tiếng để tranh đấu cho quyền lợi và phẩm giá của họ. Ở vào thời điểm đầu thế kỷ 21, ở khá nhiều quốc gia, phụ nữ vẫn bị bóc lột và áp bức không khác gì thời trung cổ. Sự đàn áp phụ nữ, ở nhiều nơi, mang màu sắc tôn giáo. Người ở ngoài lên tiếng phê phán dễ bị cho là kỳ thị. Malala thì khác: Em theo đạo Hồi. Tiếng nói của em là tiếng nói của người trong cuộc, do đó, dễ có sức thuyết phục hơn.

Cuối cùng, không chừng quan trọng nhất, tấm gương của Malala cổ vũ cho những người trẻ tuổi tự tin hơn trong việc dấn thân vào các hoạt động làm thay đổi xã hội, thậm chí, thế giới. Malala hiện nay mới 17 tuổi. Em tham gia vào hoạt động tranh đấu cho quyền đi học của nữ giới lúc mới 11, 12 tuổi. Dạo ấy, có lẽ hiếm có người tin tưởng là em có thể làm nên được việc gì. Vậy mà em lại làm được.

Hơn nữa, em hoàn toàn không có điều kiện thuận lợi nào cả. Sinh ra ở một miền quê nghèo khổ, để tranh đấu, em phải đối diện với bao nhiêu nguy hiểm. Vậy mà em vẫn vượt qua được...

• > Cuộc chiến của Malala
• > Những cuộc chiến từ đời thường - Bài 4: Nỗi khiếp sợ của Taliban
• > Malala phẫu thuật sọ thành công
• > Malala chinh phục diễn đàn Liên Hiệp Quốc
• > Malala Yousafzai vẫn là mục tiêu ám sát của Taliban
• > Malala giành giải thưởng nhân quyền Sakharov
• > Các bạn gái luôn sát cánh bên Malala
• > Tổng thống Obama chào đón Malala tại Nhà Trắng

Malala tại một trường nữ ở Bronx, New York, nơi tên cô được danh dự đặt cho một lớp học (ảnh: Glamour)

Câu chuyện về Malala bắt đầu vào ngày 9/10/2012, khi người đàn ông bịt mặt lên chiếc xe buýt chở 20 bé gái đang ca hát, trò chuyện từ trường về nhà tại thung lũng Swat, miền bắc Pakistan. "Ai là Malala?", khi các cô gái vô tình liếc về phía người bạn 15 tuổi của họ, người đàn ông rút khẩu Colt 45 ra và bắn ba phát, một viên đạn xuyên vào đầu cô gái.

Nhưng Malala là ai? Câu chuyện này phải bắt đầu từ những năm trước nữa.

*Được đặt theo tên của thánh nữ

Malala Yousafzai được đặt theo tên của một vị thánh nữ tử vì đạo Malalai của người Afghanistan. Khi Malala sinh ra, cha cô, thầy giáo Ziauddin, đã từ chối làm theo cách truyền thống khi có con gái, thay vào đó ông ghi tên con gái vào gia phả, việc chỉ dành riêng cho con trai. Lúc còn nhỏ, nhìn thấy trẻ em sống trong bãi rác, Malala đã viết một bức thư gửi Thượng đế, trong đó cô xin cho mình sức mạnh và lòng can đảm, vì “con muốn làm cho thế giới này tốt đẹp hơn”.

Lúc còn nhỏ, Malala viết thư cho Thượng đế, xin cho mình sức mạnh và lòng can đảm để "làm cho thế giới này tốt đẹp" (ảnh: Blogspot)

Vùng thung lũng Malala ở rất bảo thủ. Phụ nữ phải che mặt và không thể ra ngoài mà không có đàn ông đi cùng, dù đó chỉ là một cậu bé 5 tuổi. Cuộc sống trở nên khủng khiếp hơn khi khu vực đó bị Taliban chiếm đóng, lúc cô mới lên 10. Malala kể: “Tôi đã rất sợ, không phải sợ Taliban, mà sợ bị buộc nghỉ học”.

Trường học đóng cửa, đánh bom nhiều nơi, xác của những người phản đối chất đống ở góc đường. Phe Taliban phát những lời chúc mừng với tên những cô gái đã bỏ học trên hệ thống loa phát thanh. Tuy trường của cha cô vẫn tiếp tục hoạt động, nhưng để an toàn, các nữ sinh không mặc đồng phục, tránh trở thành mục tiêu của Taliban.

*Malala xuất hiện

Đó chính là lúc “Malala là ai” thực sự xuất hiện. Khi phóng viên của BBC đề nghị cha cô giới thiệu một giáo viên hoặc học sinh viết về chủ đề khủng bố, Malala đã tình nguyện. Cô nói: “Đây là cơ hội tốt, chủ nghĩa khủng bố sẽ lan tràn nếu bạn không lên tiếng”. Dưới bút danh Gul Makai, cô viết chân thật, chi tiết về cuộc sống hàng ngày của mình dưới chế độ Taliban. Dù rất nhiều người khuyên cô nên dừng lại, một số khác lại chỉ trích cha cô khi khuyến khích cô làm điều đó, Malala không hề lo lắng.

Được ủng hộ, cô bắt đầu diễn thuyết ở Pakistan để ủng hộ giáo dục. Cô giành giải thưởng quốc gia Vì hòa bình và được gặp thủ tướng, thay mặt trẻ em trình bày với ông yêu cầu xây dựng lại trường học, nhất là trường nữ. “Tôi đã nói với bản thân rằng, tôi không chờ đợi bất kỳ vị thủ tướng nào, khi tôi là một chính trị gia, tôi sẽ tự mình làm những điều này”. Từ đó, cuộc sống của Malala phát triển song song theo hai hướng : một mặt, Malala là cô gái thích xem “Betty xấu xí” như các bạn, mặt khác trong cô luôn có một lời nhắc nhở về việc chống lại những kẻ cực đoan. Cô cũng nhận ra việc mình làm rất nguy hiểm, nên luôn tự động viên mình can đảm hơn. Mẹ của cô đã quyết định đến lớp để học chữ khi chứng kiến những việc cô làm.

Cái ngày 9/10 định mệnh ấy cũng đến. Cha mẹ cô hết sức hoảng sợ. Nhờ vào hai bác sĩ người Anh đang thăm Afghanistan lúc đó, cô được đưa đến Anh để phẫu thuật. Toàn thế giới cầu nguyện cho cô. Hàng ngàn lá thư gửi đến cô, có thư chỉ đơn giản ghi “Gửi cô gái bị bắn vào đầu”, người dân khắp nơi lo lắng “Cô có sao không? Cô sẽ khỏe lại chứ?”…

Malala trên giường bệnh vì Taliban ám sát (ảnh: The Guardian)

*Chiến đấu

Malala, và cuộc đấu tranh của cô không còn đơn độc. Một năm sau vụ ám sát, bằng mọi cách có thể, như diễn thuyết, viết sách, cô đã chiến đấu theo cách của mình và đã đi vào lịch sử. Cô trở thành nhà hoạt động giáo dục hàng đầu thế giới. Điều này không hề bình thường chút nào, nó thật phi thường.

Tháng Bảy năm nay, cô gửi thông điệp đến Liên Hiệp Quốc: “Một đứa trẻ, một người thầy, một cây bút, và một cuốn sách có thể thay đổi được thế giới”. Sau đó là hàng loạt hoạt động như trò chuyện với trẻ em Syria qua skype, viết hồi ký “Tôi là Malala”, gặp Tổng thống Barack Obama, và trở thành một trong những ứng cử viên trẻ nhất cho giải Nobel Hòa bình. Trong tất cả những hoạt động này, cô luôn tập trung vào đề tài chính: Hãy để các cô gái được đi học.

Ước tính có khoảng 66 triệu trẻ em gái trên toàn thế giới bị tước mất quyền được giáo dục. Bằng niềm tin của mình, Malala cho rằng mỗi cô bé, cậu bé đều cần được giáo dục. Nếu được giáo dục, các bé gái sẽ biết bảo vệ mình trước nạn tấn công tình dục hay kết hôn sớm. Hơn nữa, họ biết cách giáo dục con của mình sau này. Được giáo dục là có lợi cho bản thân. Cô nói: “Tôi không biết tại sao Taliban lại quên điều này”.

Malala và Tổng thư ký Liên Hiệp Quốc Ban Ki-moon (ảnh: AFP, Getty Images)

Với tiêu chí đó, cùng những nỗ lực không mệt mỏi để thay đổi thế giới, Malala đã giành được giải Người phụ nữ của năm 2013 do Glamour vinh danh. Số tiền của giải thưởng này được chuyển vào dự án mang tên cô, Quỹ Malala, nhằm mục đích giúp đỡ trẻ em trên toàn thế giới có quyền được giáo dục. Hiện tại, quỹ đã tài trợ cho các bé gái tại chính quê hương Malala, 40 bé gái trong thung lũng Swat. Malala còn muốn mở rộng ra các khu vực khác và các nước như Syria, Afghanistan, Nigeria. Cô khẳng định: "Không thể thay đổi gì khi một nửa dân số vẫn sống lạc hậu, tôi tin rằng, khi phụ nữ được thụ hưởng từ giáo dục, thế giới này có thêm những đổi thay".

*Bạn có thể thay đổi thế giới

Riêng đối với Malala, cuộc sống của cô đã thay đổi rất nhiều, từ việc sinh sống ở một thị trấn nhỏ không ai biết đến việc bước ra thế giới rộng lớn. Cô lên kế hoạch học đại học, có thể là Oxford, Cambridge, hay Harvard, "để học, học, học và học”.

Dù rất nổi tiếng và đi nhiều nơi trên thế giới, Malala rất nhớ nhà. Cô tâm sự: “Tôi nhớ căn phòng của tôi, nhớ cả tiếng xe cộ, thậm chí cả chỗ đổ rác!" Nhưng việc đó quá nguy hiểm. Một phát ngôn viên của Taliban đã tuyên bố hồi tháng Mười: “Chúng tôi tiếp tục nhắm vào mục tiêu của mình và sẽ tấn công bất cứ khi nào có cơ hội". Đáp lại lời đe dọa trên, Jody Williams (giải Nobel Hòa bình năm 1997, cũng là Người phụ nữ của năm) tuyên bố: “Nếu chống lại Taliban là những gì Malala làm để gây nguy hiểm cho cuộc sống của chính cô, thì không có lý do gì mà tất cả chúng ta không cùng làm để thế giới tốt đẹp hơn".

Khi được hỏi cô muốn độc giả biết về cô như thế nào, Malala cười đáp: “Hãy kể câu chuyện tưởng tượng của tôi. Khi Thượng đế tạo dựng người nam và người nữ, ông đã nghĩ nên trao quyền cho ai để cho ra đời những con người tiếp theo? Và thượng đế đã chọn người nữ. Đây chính là bằng chứng phụ nữ là người có quyền, phụ nữ rất mạnh mẽ. Họ có khả năng làm bất cứ điều gì. Hãy đấu tranh cho quyền lợi của chính các bạn, sẽ không có gì xảy ra nếu bạn không tranh đấu cho nó”.

"Đừng trông chờ tôi sẽ làm gì cho quyền lợi của bạn. Thế giới này là của bạn, và bạn có thể thay đổi nó”.

ANH THƯ (Theo Glamour} - PNO